เมื่อต้นไม้คุยกันได้

 

เชื่อหรือไม่ หากมนุษย์มีโครงข่ายที่เรียกว่า world wide web เอาไว้สื่อสารกับมนุษย์ด้วยกัน

พืชก็มีโครงข่ายที่เรียกว่า  wood wide web เอาไว้สื่อสารกับต้นไม้ด้วยกัน

สิ่งมีชีวิตเหล่านี้ฉลาดล้ำลึกกว่าที่มนุษย์คิด

 

ใครเคยดูภาพยนตร์เรื่อง Avatar เข้าฉายในปี 2009

มีฉากหนึ่งเป็นต้นไม้ขนาดยักษ์บนดวงดาวแห่งหนึ่ง

ลึกลงไปชั้นใต้ดินของต้นไม้ยักษ์นี้ จะเห็นเป็นเส้นโครงข่ายต่าง ๆ ผ่านทางเส้น

ใยที่มีลักษณะคล้ายเต้าเสียบและเต้ารับซึ่งเป็น

อวัยวะของสิ่งมีชีวิตที่ใช้เชื่อมโยงถ่ายทอดข้อมูลกัน

คือวิธีที่พืชต่าง ๆ สามารถติดต่อสื่อสารกันได้

ดูแล้วนึกว่าเป็นแค่จินตนาการของคนทำภาพยนตร์แนววิทยาศาสตร์

แต่ทุกวันนี้  นักวิทยาศาสตร์ได้ค้นพบแล้วว่า พืช สามารถสื่อสารกันได้จริง ๆ ใต้พื้นดิน

เชื่อหรือไม่ ใต้ผืนดินที่เราอาศัย มีโครงข่ายเชื่อมต่อข้อมูลขนาดใหญ่สร้างโดยเห็ดราใต้ดินเชื่อมต่อกับระบบรากของต้นไม้

เพื่อเป็นการสื่อสารและพึ่งพาสิ่งมีชีวิตซึ่งกันและกัน

เป็นที่ทราบกันดีว่า ประมาณร้อยละ 90 ของพันธุ์พืชบนโลกล้วนมีความสัมพันธ์แบบพึ่งพาอาศัยกันกับเชื้อราใต้ดิน

เชื้อเห็ดราจะมีส่วนประกอบเป็นเส้นใยบางๆ เรียกว่า ไมซีเลียม (Mycelium)

เส้นใยเหล่านี้จะถักทอเป็นเสมือนโครงข่ายใต้ดินเชื่อมโยงระหว่างรากต้นไม้ไปสู่พืชชนิดอื่น ๆ ทางใต้ดิน

เป็นระบบที่เกื้อกูลซึ่งกันและกัน โดยเห็ดรา และเติบโตอยู่ในรากพืช

จะให้สารอาหารแก่ต้นไม้ และได้รับน้ำตาลเป็นการตอบแทน

เมื่อเร็ว ๆ นี้ ศาสตราจารย์ Suzanne Simard นักนิเวศวิทยา ได้ค้นพบว่าต้นไม้ในป่าสนประเทศแคนาดา

สามารถติดต่อสื่อสารกันใต้ดินโดยใช้ เชื้อราเป็นเครื่องมือการส่งสัญญาณเคมี

การแลกเปลี่ยนผลประโยขน์กันเกิดขึ้น เมื่อ ต้นไม้ใหญ่ได้รับแสงแดดเต็มที่จนผลิตแป้งและน้ำตาลได้มากพอ จะส่งแป้งและน้ำตาลมาให้เชื้อราไมซีเลียมที่ห่อหุ้มปลายรากต้นไม้ใหญ่เป็นอาหาร

เจ้าเชื้อราก็ตอบแทนด้วยการส่งธาตุอาหารได้แก่ฟอสฟอรัสและไนโตรเจนจากดินให้ต้นไม้ใหญ่

และเชื้อราก็จะส่งต่อน้ำตาลให้กับต้นไม้เล็ก ๆ ที่อยู่รอบ ๆ

เป็นระบบเครือข่ายที่พึ่งพากัน ต้นไม้ใหญ่ส่งน้ำตาลเลี้ยงต้นไม้เล็ก ๆ ผ่านเชื้อรา และหากต้นไม้ใดอ่อนแอใกล้ตาย

ก็จะส่งน้ำตาลผ่านเชื้อราไปให้ต้นไม้ที่แข็งแรงกว่า เพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดกับธรรมชาติ

เปรียบได้กับมนุษย์ที่รู้ตัวว่าใกล้ตาย ก็เขียนพินัยกรรมมอบมรดกส่งต่อให้คนรุ่นหลัง

Suzanne Simard บอกว่า ต้นไม้ใหญ่มีความสำคัญในการส่งอาหารเลี้ยงดูต้นไม้เล็ก ๆ

นับร้อยต้นที่อยู่รอบ ๆ

“ ในอดีตเราคิดว่า ต้นไม้ต้องแข่งกัน แย่งชิงอาหาร แสงแดด น้ำ

แต่ความจริงต้นไม้ร่วมมือกันมากกว่าเพื่อความอยู่รอด”

เมื่อต้นไม้ใหญ่ถูกโค่นลง จึงไม่น่าแปลกใจว่า หลายครั้งที่ต้นไม้เล็ก ๆ อาศัยโดยรอบก็จะตายไปด้วย

นักวิทยาศาสตร์ยังพบว่า หากเกิดอันตรายหรือภัยคุกคาม ไม่ว่าจากเชื้อโรค แมลง สารเคมีเป็นพิษ

หรือการรุกรานของมนุษย์ ต้นไม้จะส่งสัญญาณเตือนภัยซึ่งกันและกัน

โดยส่งผ่านสารเคมีในเชื้อราที่อยู่บริเวณราก เพื่อเตือนภัยไปสู่พืชอื่น ๆ

 

หากมนุษย์วางสาย world wide web เชื่อมต่อกันด้วยท่อใยแก้วใต้ทะเลลึก

พืชก็วางสาย wood wide web  เชื่อมต่อด้วยเส้นใยของเชื้อราผ่านชั้นใต้ดินเช่นกัน

เครือข่ายการสื่อสารใต้ดินของเห็ดรานี้ ไม่ได้เพิ่งเกิดขึ้น แต่นักวิทยาศาสตร์พบว่าเกิดมาร่วม 500 ล้านปีแล้ว

ไม่น่าเชื่อว่า wood wide web ในธรรมชาติ  จะมีมาก่อน world wide web ของมนุษย์

เมื่อเร็ว ๆ นี้ ทีมนักวิทยาศาสตร์นานาชาติได้ทำแผนที่ของโครงข่ายเห็ดรานี้เป็นครั้งแรกของโลก

เพื่อนำข้อมูลที่ได้มาช่วยแก้ปัญหา climate change

ทีมนักวิทยาศาสตร์ของสวิสเซอร์แลนด์และสหรัฐอเมริกา

ด้ร่วมมือกันทำแผนที่ครอบคลุมพื้นที่ป่า 1.2 ล้านไร่ ในเจ็ดสิบกว่าประเทศ

เพื่อสร้างแบบจำลองจนได้เป็นภาพเสมือนจริงของเครือข่ายเห็ดราเอคโตไมคอร์ไรซาที่อาศัยอยู่ใต้ต้นไม้

นักวิทยาศาสตร์พบว่า ต้นไม้กว่าร้อยละ 60 ติดต่อสื่อสารกันผ่านเห็ดราชนิดนี้

และเป็นเห็ดราที่ช่วยเก็บกักก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ได้มากกว่าชนิดอื่นด้วย

 

ในอนาคต นักวิทยาศาสตร์เชื่อว่า หากเราเข้าใจการสื่อสารของต้นไม้ผ่านระบบรากได้ชัดเจนมากกว่านี้แล้ว อาจจะเป็นคำตอบในการฟื้นฟูธรรมชาติให้กลับมาพร้อมก้บการช่วยลดปัญหาโลกร้อน และการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศได้ด้วย

ยิ่งเข้าใจกลไกของธรรมชาติ มนุษย์ก็จะอยู่รอดได้มากขึ้น

เพราะธรรมชาติฉลาดกว่าที่มนุษย์คิดมากนัก